معرفی رشته علوم و مهندسی آب

نویسنده امیررضا پاک – عضو شورای مرکزی انجمن

رشته علوم و مهندسی آب مناسب چه کسانی می تواند باشد؟

رشته علوم و مهندسی آب یک رشته میان رشته ای (Interdisciplinary) است؛ در سال 91 وزارت علوم پس از بازنگری رشته های آب، رشته کشاورزی-آب و رشته عمران-آب را از لیست رشته های خود حذف و رشته جدیدی با برنامه درسی بازنگری شده، تحت عنوان رشته علوم و مهندسی آب تعریف کرد.

رشته علوم و مهندسی آب، طیف گسترده ای از دانش ها در زمینه آب را در بر می گیرد. این رشته مناسب کسانی است که علاقه مند به حوزه مسائل مرتبط با آب هستند.

گستردگی رشته مهندسی آب به حدی است که دانشجویان آن ملزم هستند تا درس هایی از رشته هایی دیگر مانند فناوری اطلاعات، مهندسی صنایع، مهندسی محیط زیست، مهندسی کشاورزی (زراعت، باغبانی و گیاهپزشکی)، جغرافیا، اقتصاد، علوم اجتماعی و حقوق را بگذرانند.

امروزه رشته علوم و مهندسی آب در سطح جهانی بسیار مورد توجه است زیرا با توجه به افزایش روزافزون جمعیت و توسعه صنایع، منابع محدود آب شیرین قابل دسترس در معرض انواع آلودگی های میکروبی و شیمیایی قرار گرفته است؛ آلاینده های فراوانی از طریق فاضلاب های شهری، صنعتی و زه آب های کشاورزی منابع حیاتی انسان ها را به طور جدی مورد تهدید قرار داده اند و این روند، رفته رفته به گونه ای شده ‎که دسترسی به آب کافی و مناسب در برخی از کشورها به یک بحران جدی تبدیل شده است. همچنین، بحران آب در ایران تحت تأثیر 4 عامل رشد جمعیت، کشاورزی کم بازده، مدیریت ناکارآمد در سایه عطش توسعه، و تغییرات اقلیمی شدید قرار دارد.

همانطوری که گفته شد، رشته علوم و مهندسی آب یک رشته میان رشته ای بوده و دارای انعطاف پذیری زیادی است. اصولا موضوع آب یک موضوع میان رشته ای بوده و می تواند تعامل خوبی با همه رشته های مختلف دانشگاهی داشته باشد.

مهم ترین دروس دانشگاهی رشته علوم و مهندسی آب

رشته علوم و مهندسی آب در دوره ارشد و دکتری از گرایش های زیر تشکیل شده است:

• سازه های آبی
• آبیاری و زهکشی
• منابع آب
• هواشناسی کشاورزی
• هیدروانفورماتیک
• رودخانه و اکوسیستم های آبی
• مدیریت و برنامه ریزی منابع آب
• آثار و سازه های تاریخی آب

در داخل کشور دوره تحصیلات تکمیلی رشته های مجموعه  علوم و مهندسی آب، در دو مقطع کارشناسی ارشد و دکترای تخصصی تعریف شده است. هر کدام از این دوره ها دارای هشت گرایش به صورت زیر هستند:

• سازه های آبی
• آبیاری و زهکشی
• منابع آب
• هواشناسی کشاورزی
• هیدروانفورماتیک
• رودخانه و اکوسیستم های آبی
• مدیریت و برنامه ریزی منابع آب
• آثار و سازه های تاریخی آب

از این هشت گرایش، دانشگاه های سراسری ایران در چهار گرایش اول یعنی سازه های آبی، آبیاری و زهکشی، منابع آب و هواشناسی کشاورزی دانشجو می پذیرند.

بهترین دانشگاه های ایران برای تحصیل در مقاطع کارشناسی، کارشناسی  ارشد و دکتری برای رشته علوم و مهندسی آب، دانشگاه های تهران، تربیت مدرس، شهید چمران اهواز، گیلان، تبریز، صنعتی اصفهان، شیراز، فردوسی مشهد هستند. البته ذکر این نکته ضروری است که در دوره ارشد و دکتری با توجه به گرایش انتخابی ترتیب بهترین دانشگاه ها متفاوت خواهد بود.

امکان ادامه تحصیل در رشته علوم و مهندسی آب در خارج از کشور به چه صورت است؟

در خارج از کشور رشته علوم و مهندسی آب اهمیت زیادی دارد. ﺑﺎ اﻓﺰاﯾﺶ روز اﻓﺰون ﺟﻤﻌﯿﺖ و ﻣﺤﺪود ﺑﻮدن ﻣﻨﺎﺑﻊ آب ﺑﺮای اداﻣﻪ ﺣﯿﺎت روی ﮐﺮه زﻣﯿﻦ، ﺑﺤﺚ ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ و ﺗﺼﻤﯿﻢ ﮔﯿﺮی ﺑﻬﯿﻨﻪ در اﯾﻦ ﻣﻮرد به ﯾﮑﯽ از ﻣﻬﻢ ﺗﺮﯾﻦ ﻣﺸﻐﻠﻪ ﻫﺎی ﻓﮑﺮی اﻧﺴﺎن اﻣﺮوزی بدل شده اﺳﺖ.

اهمیت موضوع آب بر کسی پوشیده نیست، از مدیریت سیلاب و ایجاد سازه هایی مانند SMART tunnel در کشور مالزی گرفته تا سد بزرگ Three Gorges در چین، همه بیانگر اهمیت و نقش پر رنگ این رشته در خارج از کشور هستند.

علاوه بر کارهای سازه ای، امروزه بحث مدیریت سیلاب و اجرای «سازه های محیط دوست« (Eco friendly structures) در جهان بسیار مطرح است به طوری که اکثر دانشگاه های آمریکا و اروپا بحث منابع آب و سیلاب رو دنبال می کنند.

لیست بهترین دانشگاه های جهان در رشته مهندسی آب به  ترتیب نزولی ) بر اساس گزارش موسسه های معتبر و تعداد مقاله ها در زمینه آب در انتشارات معتبری نظیر Scopus و (Web of Science به صورت زیر است:

• University of Arizona (USA)
• Swiss Federal Institute of Technology Zurich (Switzerland)
• Delft University of Technology (Netherlands)
• University of California, Berkeley (USA)
• The University of New South Wales (Australia)
• Texas A&M University (USA)
• Beijing Normal University (China)
• University of California, Davis (USA)
• University of Bristol (United Kingdom)
• Hohai University (China)
• University of Illinois at Urbana-Champaign (USA)
• Flinders University (Australia)
• Tsinghua University (China)
• University of Colorado at Boulder (USA)
• University of California, Irvine (USA)
• The University of Texas at Austin (USA)
• University of Wageningen (Netherlands)
• University of Saskatchewan (Canada)
• Swiss Federal Institute of Technology Lausanne (Switzerland)
• The University of Queensland (Australia)

فارغ التحصیلان رشته علوم و مهندسی آب در چه کارها و صنایعی می تواند مشغول به کار شوند؟

• وزارت نیرو مانند شرکت های آب منطقه ای، شرکت های آب و فاضلاب شهری و روستایی
• وزارت جهاد کشاورزی
• مهندسین مشاور آب و خاک
• شرکت های خصوصی مشاور و پیمانکاری
• شیلات
• مراکز تحقیقات کشاورزی و منابع آب
• منابع طبیعی
• شهرداری
• و …